Polska Hagia Sophia. Pierwsza od ponad wieku nowa cerkiew w Warszawie [zdjęcia]

Boskiej Liturgii przewodniczył prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Sawa. Podczas uroczystości podkreślił, że drzwi nowej cerkwi stają się otwarte dla wszystkich, kto z wiarą, nadzieją i miłością przekraczać będzie jej próg, szukając u Boga wsparcia i pocieszenia w codziennym niesieniu życiowego krzyża.

W trakcie obrzędu poświęcenia cerkwi w prestole (stole na ołtarzu – przyp. red.) spoczęły relikwie świętych męczenników – dzieci betlejemskich oraz św. Gabriela.

W dniu konsekracji świątynia, pomimo swej wielkości, nie była w stanie pomieścić wszystkich przybyłych wiernych. Poza prawosławnymi z Warszawy, na uroczystości zjawili się pielgrzymi z ośrodków prawosławnych w całej Polsce, przede wszystkim z Podlasia.

Kliknij, by przejść do galerii z konsekracji

Kamień węgielny pod budowę prawosławnej świątyni w Warszawie poświęcił w grudniu 2015 roku patriarcha ekumeniczny Konstantynopola Bartłomiej I. Od tego czasu trwały prace budowlane i wykończeniowe, polegające na „rozpisaniu”, czyli pokryciu ścian wewnątrz cerkwi freskami.

Cerkiew św. Sofii, jak zaznacza metropolita Sawa, będzie pełniła rolę świątyni-pomnika upamiętniającego prawosławnych wyznawców, czyli męczenników XX wieku. Chodzi o ludzi, którzy walczyli o wolność ojczyzny w czasie dwóch wojen światowych, zginęli w obozach hitlerowskich i sowieckich łagrach, w Katyniu, podczas powstania warszawskiego i na warszawskiej Woli.

Szczególnie czczonymi świętami będą: Narodziny Bogurodzicy (21 września), święto Prepołowienija (Połowa Pięćdziesiątnicy – ruchome, obchodzone 25-go dnia po Wielkanocy) i dzień pamięci św. wielkiego męczennika i uzdrowiciela Pantelejmona (9 sierpnia).

Warszawska cerkiew w swojej architektonicznej bryle jest wzorowana na świątyni Hagia Sophia w Stambule (dawnym Konstantynopolu), stąd też popularnie wśród wiernych przyjęła się nazwa: sobór św. Sofii. Właściwym soborem, czyli katedrą metropolity Sawy, pozostaje nadal cerkiew św. Marii Magdaleny na Pradze.

Świątynię zaprojektował architekt Andrzej Markowski. Niestety, nie doczekał on ukończenia budowy – zmarł w kwietniu 2019 r. 

Cerkiew zbudowana jest na planie wydłużonego kwadratu o wymiarach 37 x 30 metrów. Wysokość głównej kopuły wynosi 21,6 metra.

W swoim wezwaniu cerkiew odwołuje się do chrześcijańskiej idei Sofii, czyli Mądrości Bożej. Jak wyjaśnia ks. Łukasz Leonkiewicz, posługujący w kaplicy św. Grzegorza Peradze na warszawskiej Ochocie, „w bizantyjskiej, czy szerzej filozoficznej myśli, Sofia, czyli Boża Mądrość, jest rozumiana jako pośrednik między Bogiem a światem”. „W Bizancjum jako Mądrość Bożą przedstawiano Chrystusa. Przywołajmy choćby tekst liturgiczny z kanonu jutrzni bożonarodzeniowej: …Tyś jest Chrystus, Boża Mądrość i Moc Boża. Gdy idee bizantyjskie docierały przez Bałkany na Ruś, delikatnie się zmieniały; Sofię zaczęto utożsamiać z Matką Bożą, w której zamieszkał Chrystus” – dodaje prawosławny duchowny.

Idee sofiologiczne odnajdują swoje odbicie we freskach pokrywających ściany świątyni. U góry w kopule widzimy Chrystusa Pantokratora. Otaczają go aniołowie, cherubini i archaniołowie, którzy jakby procesyjnie przechodzą naokoło kopuły. Takie przedstawienie nazywane jest Niebiańską Liturgią.

Kolejną upersonifikowaną Mądrość Bożą widzimy w prezbiterium: Bogurodzica siedząca na tronie trzyma na kolanach Chrystusa. Złote tło absydy dodaje majestatu całej kompozycji.

Między kopułą a prezbiterium na górze mamy jeszcze inną personifikację Sofii. Jak tłumaczy ks. Leonkiewicz, jest ona bardzo charakterystyczna dla ruskiej ikonografii. „Jest nią Anioł, nazwany Sofia-Mądrość Boża, byt abstrakcyjny, w którym wszystkie elementy – chrystologiczny, maryjny i Deesis się kumulują. Mamy więc w warstwie ikonograficznej całą prawosławną syntezę tradycji teologicznej dotyczącą Sofii” – opisuje duchowny.

Prezbiterium od nawy głównej oddziela ikonostas, w którym oprócz ikon Bogurodzicy i Chrystusa Pantokratora, umieszczonych po bokach Bramy Królewskiej, znajdują się ikony świętych: Anny – matki Bogurodzicy, cesarza Konstantyna, św. Paisjusza Hagioryty – współczesnego greckiego świętego (zm. 1994), kanonizowanego w 2015 r., św. Spirydiona, św. Sawy Serbskiego – patrona obecnego metropolity, oraz św. Gabriela z Zabłudowa –męczennika prawosławnego z XVII wieku, który poniósł śmierć jako 6-letnie dziecko. Z prawej i lewej strony przy ikonostasie umieszczono dwie duże stare ikony szczególnie czczone w prawosławiu. Jedna przedstawia Matkę Bożą Kazańską, a druga św. Mikołaja.

Z lewej strony od prezbiterium wybudowano boczny ołtarz ku czci św. Pantalejmona, wielkiego męczennika i uzdrowiciela, jak głosi jego tytuł, z przełomu III i IV wieku. Otaczany jest on współcześnie dużym kultem.

Trwają prace malarskie przy wykończeniu chóru ze scenami raju i Sądu Ostatecznego. Całość, pomimo pastelowych kolorów, uderza swoim kolorytem.

Autorami projektu ikonograficznego są artyści z Ukrainy. W prace malarskie włączali się także inni malarze ikon, w tym siostry zakonne z Klasztoru św. Marty i Marii na Św. Górze Grabarce. Freski w świątyni można zaliczyć do współczesnego stylu ikonograficznego, charakteryzującego się naśladowaniem wzorców bizantyjskich i ruskich, co w ostatnim czasie jest dość popularne w słowiańskim prawosławiu.

Kościół prawosławny w Polsce (PAKP) uzyskał autokefalię od Patriarchatu Konstantynopola w 1924 roku. Rozebrano wówczas sobór Aleksandra Newskiego, postawiony przed pierwszą wojną światową (1912 r.) w centralnym punkcie stolicy na Placu Saskim. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku monumentalną świątynię odbierano bowiem jako symbol rosyjskiej dominacji i carskiego panowania.

Nowa warszawska cerkiew jest więc pierwszą od przeszło 100 lat świątynią prawosławną zbudowaną w stolicy. Jest trzecią taką świątynią w Warszawie, obok soboru św. Marii Magdaleny na Pradze (zbudowanego w latach 60. XIX w.) i cerkwi św. Jana Klimaka na Woli z początku XX w.

Pierwsza Boska Liturgia została odprawiona jeszcze na fundamentach świątyni Mądrości Bożej, 27 grudnia 2015 roku. Tego dnia powołano nową prawosławną warszawską parafię, której proboszczem został ks. prot. Adam Siemieniuk.

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – jeden z autokefalicznych, czyli samodzielnych, kanonicznych Kościołów prawosławnych, obejmuje jurysdykcją wszystkie parafie prawosławne na terenie Polski. Przedstawiciele Cerkwi szacują liczbę swoich wyznawców w Polsce na ponad 500 tys.

gie / Warszawa (KAI); orthodox.pl; mz

Tytuł, śródtytuły i uzupełnienia pochodzą od redakcji Aleteia. Za udostępnienie zdjęć dziękujemy oficjalnej stronie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.