W łóżku papieża urodziło się siedemnaścioro dzieci. Co odkryli badacze w kwestii postawy Piusa XII wobec Holokaustu?

Zorganizowana przez propragującą dialog międzyreligijny amerykańską fundację Pave the Way konferencja "Muzuem Pamięci. Asyż 1943-1944" zgromadziła wybitnych historyków, a także katolickich i judaistycznych liderów religijnych. Zebrali się oni 5 kwietnia 2022 r. w New Rochelle na przedmieściach Nowego Jorku. Przebieg wydarzenia opisał portal National Catholic Register.

Głównym tematem konferencji była pomoc świadczona przez asyskich duchownych włoskim Żydom. Szukali oni schronienia w mieście św. Franciszka po ustanowieniu przez Niemców i włoskich faszystów w 1943 r. tzw. Republiki Salo. W niewielkim umbryjskim miasteczku znalazło się wówczas ok. 700 osób wyznania mojżeszowego, a miejscowy ordynariusz, bp Giuseppe Nicolini, natychmiast rozpoczął rozlokowywanie uchodźców po lokalnych klasztorach. Duchowny starał się również w tym trudnym czasie zapewnić im żywność i odzież, a nawet... zamurował w ścianie swojej posiadłości żydowskie przedmioty liturgiczne.

Zakrojona na szeroką skalę pomoc nie byłaby jednak możliwa bez zaangażowania miejscowych świeckich. Tak też np. rodzina Brizi zasłynęła przygotowywaniem dla ukrywających się fałszywych dokumentów. Pomiędzy Asyżem a Florencją przewoził je z kolei arcymistrz kolarski, dwukrotny zwycięzca Giro d'Italia Gino Bartali. Jak podali uczestnicy konferencji, dzięki pomocy bp. Nicoliniego wszyscy ukrywający się w Asyżu Żydzi (i wielu innych z północy Włoch) przeżyli II wojnę światową.

Rzecz jasna dyskusja nt. postawy włoskich duchownych wobec Holokaustu nie mogła ominąć wątku postawy samego papieża. Prezes Fundacji Pave the Way Gary Krupp przyznał, że sam w szkole był uczony, że Pius XII był złym człowiekiem. Wedle przekazywanej przez nauczycieli wiedzy nie pomagał on eksterminowanym w trakcie II wojny światowej Żydom. Innego zdania był jednak jeden z krewnych Kruppa, który miał okazję poznać kard. Pacellego osobiście. W 2006 r. Krupp wraz z żoną rozpoczął więc zakrojony na szeroką skalę projekt badawczy, mający na celu raz na zawsze wyjaśnić tę kwestię.

Po przeanalizowaniu ok. 76 000 tys. dokumentów z archiwów całego świata zespół Pave the Way uznał, że Pius XII zrobił dla ocalenia Żydów być może więcej niż ktokolwiek na świecie. Co więcej, przeprowadzona przez G. Kruppa kwerenda wybranych tytułów prasowych z lat 1939-1958 nie ujawniła ani jednego artykułu, który potwierdzałby wytaczane później przeciw Ojcu Świętemu oskarżenia.

Prezes Pave the Way przypomniał na konferencji, że późniejsza dyskredytacja kard. Pacellego dokonała się za sprawą sowieckiej operacji dezinformacyjnej o kryptonimie "Seat 12". Miała ona na celu, poprzez zohydzenie postaci papieża, zepsucie wizerunku Kościoła katolickiego w oczach światowej opinii publicznej i obniżenie jego autorytetu. "To najgorsze «zabójstwo reputacji» człowieka w całym XX wieku" – skonkludował Krupp.

Mężczyzna zwrócił również uwagę, że według danych żydowskich historyków przewodzony przez Piusa XII Kościół katolicki ocalił w trakcie II wojny światowej ok. 947 tys. Żydów.

„Nie tak dawno dokonaliśmy zaskakującego odkrycia. To było coś, co nazywamy «listą Pacellego»: 2800 nazwisk Żydów, którzy pisali bezpośrednio do papieża podczas II wojny światowej. Ich listy dotarły do ​​sekretarza stanu i wszystkie otrzymały odpowiedź” – relacjonował z kolei długoletni archiwista watykański, Johan Ickx. Badacz wskazał, że Pius XII kierował do biskupów z całej Europy osobiste instrukcje co do form pomocy, jaką należy świadczyć osobom pochodzenia żydowskiego.

Ickx przypomniał także, że w latach 1938-1946 w watykańskim sekretariacie stanu istniało specjalne biuro, które miało na celu udzielanie pomocy Żydom w ewakuacji z terenów, na których ich życie było zagrożone. W archiwach sekretariatu zachowało się 15 tys. nazwisk osób, którym Watykan próbował przyjść ze wsparciem, gdy tylko było to możliwe. Wiele z nich, dzięki współpracy miejscowych biskupów, nuncjuszów i prowincji zakonnych, trafiło z fałszywymi dokumentami do Portugalii i Hiszpanii. Fałszywe akty chrztu były przygotowywane również bezpośrednio w Bazylice św. Piotra.

Ciekawą perspektywę na postać Piusa XII przedstawił uczestniczący w konferencji rabin Eric Silver. Początkowo odrzucił on propozycję udziału w panelu z uwagi na swój krytyczny stosunek do postaci kard. Pacellego. Namawiany, czy wręcz podpuszczany przez Kruppa, zgodził się jednak i rozpoczął własne badania archiwalne, by lepiej przygotować się do wydarzenia.

"A potem poszedłem na grób papieża Piusa XII i modliłem się o przebaczenie. Odszedłem przekonany, że żaden człowiek nie zrobił dla Żydów więcej. Podczas nabożeństwa Jom Kippur odczytujemy imiona naszych zmarłych. Przeczytałem wówczas nazwisko Eugenio Pacelli" – przyznał Silver.

Rabin wyraził także ubolewanie, że kampania oszczerstw wobec Piusa XII trwa tak długo. „Odkryłem, że w jego własnym łóżku urodziło się 17 dzieci. Jeden z kardynałów skarżył się, że nie można przejść po Watykanie bez «potykania się o Żydów», ponieważ jest to miejsce niedostępne dla Niemców” – dodał Silver. Przyznał on również, że wielu Żydów pozostaje pod wpływem rozpętanej przez Sowietów dezinformacji. Czynią tym samym krzywdę pamięci tego, który ocalił tak wielu ich braci.