Egeria i Helena. Dwie pątniczki, które pomogły ukształtować Europę

Pielgrzymki chrześcijan miały ogromne znaczenie w kształtowaniu religijnego i kulturowego krajobrazu średniowiecznej Europy. W miarę jak praktyka podróżowania do miejsc uznawanych za święte stawała się coraz bardziej znacząca, pielgrzymami stawały się znane osobistości. Dwie z ważnych postaci, których podróże przyczyniły się do ustanowienia tradycji pielgrzymowania, to Egeria i Helena. Ich podróże są przykładem głębokiego kulturowego, religijnego, a nawet ekonomicznego wpływu tych podróży.

W miarę jak chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się i zakorzeniało w całej Europie, wśród wiernych pojawiło się silne pragnienie poszukiwania ukojenia, łaski i odkupienia w miejscach wspominanych zarówno w Biblii, jak i w hagiograficznych opowieściach z pierwszych wieków chrześcijaństwa.

W średniowieczu powstawały wielkie katedry, ośrodki klasztorne i miejsca kultu świętych relikwii. Wydarzenia te, w połączeniu z tęsknotą za duchową odnową, doprowadziły do rozwoju pielgrzymek.

Jedną z godnych uwagi pielgrzymek była wyprawa Egerii, chrześcijanki pochodzącej z Galii (dzisiejsza Francja) lub Galicji (w Hiszpanii). Powszechnie uważa się ją za autorkę szczegółowej relacji z pielgrzymki do Ziemi Świętej w latach 381-386. Długi list (bardziej przypominający dziennik podróży), nazwany Peregrinatio lub Itinerarium Egeriae, adresowany jest do kobiet i dostarcza bezcennych informacji na temat średniowiecznych pielgrzymek.

Egeria pielgrzymowała do wielu świętych miejsc w Jerozolimie, w tym do Bazyliki Grobu Pańskiego i na Górę Oliwną. Jej skrupulatna dokumentacja posłużyła jako przewodnik dla kolejnych pokoleń, wpływając na doświadczenia pielgrzymkowe wielu osób, które poszły w jej ślady. Przepłynęła Morze Czerwone i przemierzyła Arabię, a po przejściu przez Palestynę dotarła do Antiochii i Konstantynopola, dokładnie opisując konstantynopolitańskie bazyliki i liturgię miejsc świętych.

Itinerarium Egeriae jest wyjątkowym przypadkiem w historiografii pielgrzymek. Dziennik został odkryty półtora wieku temu w bibliotece Bractwa Santa Maria della Misericordia w Arezzo. Przez długi czas był błędnie przypisywany św. Sylwii z Akwitanii, która również wyruszyła w podobną pielgrzymkę w IV wieku.  Jak wyjaśnia L'Osservatore Romano, „zaledwie dekadę po odkryciu dziennika istniało już pięć wydań i cztery pełne tłumaczenia: rosyjskie (1890), włoskie (1890), angielskie (1891), duńskie (1896), a w następnych latach greckie, niemieckie, hiszpańskie, francuskie, polskie, portugalskie, rumuńskie, katalońskie i hebrajskie”.

Egeria nie była jednak prekursorką wśród podróżujących do Jerozolimy osobistości. Według tradycji, Helena, matka cesarza Konstantyna, ruszając do Ziemi Świętej chciała odkryć prawdziwy krzyż, na którym ukrzyżowano Jezusa Chrystusa. Jej podróż zaowocowała odkryciem kilku ważnych relikwii i miejsc, w tym Prawdziwego Krzyża i Grobu Świętego. Jej odkrycia dały początek licznym miejscom pielgrzymkowym, które do dziś przyciągają pielgrzymów.

Wczesne pielgrzymki miały ogromne znaczenie z różnych powodów. Po pierwsze, pielgrzymi szukali duchowej odnowy i pogłębienia wiary dzięki wędrówce do świętych miejsc. Podróże były postrzegane jako transformujące – były dla pątników okazją, by zbliżyć się do Boga.

Po drugie, pragnienie fizycznego uzdrowienia czy doświadczenia cudu było siłą napędową dla wielu pielgrzymów. Pielgrzymi odwiedzając święte miejsca szukali boskiej interwencji. Ponadto pragnienie więzi społecznych i wspólnotowych sprzyjało poczuciu zbiorowej tożsamości wśród pielgrzymów.

Spuścizna wczesnych pielgrzymek katolickich przetrwała w społeczeństwie europejskim. Jest nadal odczuwalna w całej społeczności chrześcijańskiej. Duchowe podróże nie tylko ułatwiły rozwój ośrodków miejskich (miasta rozwijały się wzdłuż popularnych szlaków pielgrzymkowych), ale też przyczyniły się do dobrobytu gospodarczego (powstawały zajazdy, rynki i sklepy zaspokajające potrzeby pielgrzymów).

Co więcej, doświadczenie pielgrzymki przekraczało granice społeczne, łącząc osoby z różnych klas i środowisk, wspierając poczucie wspólnej tożsamości religijnej i jedności.