Zapowiedziana przez anioła, wychowana wśród owiec. Co wiemy o życiu Maryi?

We wnętrzu Świątyni Jerozolimskiej rozegrała się scena, której bohaterem był przyszły ojciec Maryi – św. Joachim. Protoewangelia Jakuba podaje, że był on człowiekiem „niezmiernie bogatym”, właścicielem oraz handlarzem bydła i owiec. Dał się poznać jako osoba niezwykle bogobojna i szlachetna. Cierpiał jednak z powodu braku potomstwa. Jego małżeństwo z Anną pozostawało bezdzietne.

Przełomowym momentem w życiu Joachima stała się nieprzyjemna sytuacja, do której doszło podczas Święta Namiotów w Jerozolimie. Arcykapłan Ruben miał go wówczas skarcić, iż składa dary w świątyni, podczas gdy nie spłodził jeszcze potomka. Upokorzony mężczyzna, który był już w podeszłym wieku, dobrze pamiętał jednak historię patriarchy Abrahama, obdarowanego na starość przez Boga synem Izaakiem. Postanowił prosić Najwyższego o to samo. Wyszedł więc na pustynię, gdzie rozbił namiot i przez 40 dni i nocy pościł, modląc się o potomstwo. Najstarsze źródło, czyli mszał gregoriański z V wieku, podaje, że miejscem modłów Joachima była grota Kosiba nad potokiem Wadi Qelt na Pustyni Judzkiej, położona w okolicy zamieszkanej wówczas przez żydowską sektę esseńczyków. Dziś wznosi się tam prawosławny klasztor św. Jerzego.

W tym samym czasie Anna, która pozostała w Jerozolimie, modliła się w ogrodzie, by Bóg spojrzał na nią tak, jak niegdyś na bezdzietną Sarę, żonę Abrahama, i obdarzył ją potomstwem. Wówczas zobaczyła anioła, który przepowiedział jej narodziny dziecka. Posłaniec z Nieba powiedział: „Anno, Anno. Wysłuchał Pan Bóg modlitwę twoją. Poczniesz i porodzisz, a potomstwo twoje będzie przepowiadane po całej ziemi”. Kobieta w zachwycie złożyła ślub, iż ofiaruje Bogu swą pociechę – niezależnie, czy będzie to chłopiec, czy dziewczynka – by służyła Panu do końca życia. Wkrótce potem anioł ukazał się także poszczącemu Joachimowi, zapewniając, że jego prośby zostały wysłuchane i doczeka się dziecka. Po powrocie do domu szczęśliwy mężczyzna kazał ofiarować 10 jagniąt Bogu, 12 cieląt kapłanom i radzie starszych oraz 100 kóz prostemu ludowi.

Siedem miesięcy później urodziła się dziewczynka, której dano imię Miriam. To imię pojawia się tylko raz w Starym Testamencie. Nazywano tak siostrę Mojżesza, starszą od niego o 10 lat, która na rozkaz córki faraona zaopiekowała się swym bratem, znalezionym w koszu wśród sitowia Nilu. To właśnie ona zaśpiewała słynną pieśń na cześć Boga, gdy pogrążył w morskich odmętach wojsko egipskie ścigające Izraelitów.

Nie ma jednego znaczenia imienia Miriam. Egzegeci wskazują na około 70 różnych możliwych interpretacji tego słowa. Wśród nich znajdują się tak odmienne, jak „gorzkie morze” (z języka hebrajskiego), „mądra”, „roztropna” (z języka aramejskiego) czy „ukochana przez Boga” (z języka egipskiego).

Nie znamy dokładnej daty jej urodzin. Wszystko wskazuje na to, że dziewczynka przyszła na świat między 736 a 732 rokiem od założenia Rzymu, czyli między 25 a 21 rokiem przed Chrystusem. Część biblistów uważa, że mogło to być w dniu, w którym w żydowskim kalendarzu przypadał początek Nowego Roku, czyli święto Rosz ha-Szana.

Pod koniec XIX wieku pojawiła się propozycja, by Kościół katolicki oficjalnie obchodził 1900. rocznicę urodzin Maryi 8 września 1885 roku. Papież Leon XIII zlecił zbadanie tej sprawy specjalnej komisji, która stwierdziła, że z powodu braku wiarygodnych źródeł historycznych niemożliwe jest dokładne określenie dziennej daty narodzin Matki Bożej.

Nie ma też absolutnej pewności co do miejsca jej przyjścia na świat. Istnieje kilka tradycji, które wskazują cztery różne miasta: Nazaret (gdzie żyła ze swym mężem Józefem), Seforis (gdzie mieli mieszkać jej rodzice), Betlejem (dokąd udała się w czasie spisu powszechnego) oraz Jerozolima. Najwięcej zwolenników wśród historyków i archeologów biblijnych ma ostatnia z tych hipotez.

Wczesnochrześcijańskie podania mówią, że Maryja urodziła się w obrębie murów starej Jerozolimy – nieopodal Bramy Owczej, zwanej też Bramą Lwów, Bramą Pani Miriam lub Bramą św. Szczepana. Niedaleko tego miejsca, wewnątrz grodu, znajdują się do dziś pozostałości po Sadzawce Owczej, zwanej po hebrajsku Betesda. To właśnie w jej pobliżu Chrystus miał uzdrowić paralityka.

Brama Owcza zawdzięczała swą nazwę prawdopodobnie temu, że właśnie przez nią pędzono do miasta owe zwierzęta. Sadzawka Owcza służyła z kolei jako wodopój dla nich. Nic zatem dziwnego, że w ich pobliżu mógł mieć swoje domostwo św. Joachim, który – jak podaje Protoewangelia Jakuba – był właścicielem i handlarzem bydła oraz owiec. Tam też starochrześcijańskie przekazy sytuują dom, w którym miała przyjść na świat Maryja.

Wiadomo, że na początku V stulecia stała w tym miejscu najstarsza świątynia maryjna w Jerozolimie. W 614 roku została ona poważnie zdewastowana w czasie najazdu Persów, a w 1009 roku na rozkaz kalifa Husajna el-Hakima zrównana z ziemią. Odbudowali ją na początku XII wieku krzyżowcy, którzy wyzwolili Ziemię Świętą. Na patronkę kościoła wybrali św. Annę. Pod koniec tego samego stulecia muzułmanie ponownie podbili jednak Jerozolimę i przekształcili świątynię w szkołę koraniczną. W XV stuleciu franciszkanom udało się uzyskać od władz tureckich zgodę na odprawianie w budynku dwóch mszy w roku: 8 września i 8 grudnia. Radykalna zmiana nastąpiła w roku 1856, gdy sułtan Abdulmecid I podarował kościół cesarzowi Napoleonowi III Bonaparte jako dowód wdzięczności za poparcie udzielone mu podczas wojny krymskiej. Od tamtego czasu do dziś budynek należy do rządu Francji.

Pod kościołem św. Anny znajduje się jaskinia, w której – według wspomnianej tradycji – miała narodzić się Maryja. Wejście do niej prowadzi jednak nie przez świątynię, lecz przez sąsiedni budynek przy Via Dolorosa, znajdujący się pod opieką greckiego Kościoła prawosławnego. Skalna piwnica wykuta jest w głębi ziemi, dając latem chłód, a zimą ciepło. Część badaczy uważa, że istnieje duże prawdopodobieństwo, iż w takiej podziemnej grocie mogła mieszkać kobieta po połogu. Żydówka po urodzeniu syna była bowiem „nieczysta” rytualnie przez 40 dni, a po urodzeniu córki przez 80 dni. Przez ten czas każda osoba i każdy przedmiot, których dotknęła, stawały się „nieczyste”. Dlatego w tym okresie kobiety przebywały najczęściej w najdalszym zakątku domu, co odpowiada jaskini pod kościołem św. Anny.

Tekst stanowi fr. książki Grzegorza Górnego i Janusza Rosikonia pt. Maryja. Biografia, wyd. Rosikoń Press 2023. Książkę zakupić można tutaj. Publikacja ukazała się pod patronatem Aletei Polska. Tytuł śródtytuły i skróty pochodzą od redakcji Aletei Polska.

Maryja. Biografia to pierwsza tak obszerna, dobrze udokumentowana i bogato ilustrowana opowieść o ziemskim życiu Matki Bożej. Reporter Grzegorz Górny i fotograf Janusz Rosikoń, autorzy kilkunastu książek tłumaczonych na wiele języków świata, tym razem prowadzą dziennikarskie śledztwo dotyczące Miriam z Nazaretu. Odtwarzają przebieg jej życia, rekonstruując wydarzenia sprzed dwóch tysięcy lat. Jeżdżą po Ziemi Świętej, Egipcie, Turcji, Grecji, spotykając się z historykami, biblistami i archeologami biblijnymi. Rozmawiają z naukowcami prowadzącymi wykopaliska archeologiczne w Nazarecie, badającymi autentyczność Domu Maryi w Loreto czy dokonującymi ekspertyz relikwii czczonych jako własność Matki Bożej. Rezultatem ich poszukiwań jest bogato ilustrowana biografia dotycząca najbardziej wpływowej kobiety w dziejach świata.

Opis dziejów Matki Bożej nie ogranicza się jedynie do przedstawienia faktów, opartych na badaniach historyków, biblistów czy archeologów biblijnych oraz na osobistych rozmowach autorów książki z naukowcami. Zawiera również teologiczne interpretacje opisywanych wydarzeń, które przez stulecia kształtowały pobożność maryjną. Całość ilustrowana jest fotografiami Janusza Rosikonia ze wszystkich miejsc związanych z życiem Maryi w Ziemi Świętej, a także z fotografiami wykonanymi w Egipcie (w miejscach, które tradycja wiąże z pobytem Świętej Rodziny), w Efezie w Turcji, na wyspie Patmos w Grecji, a także w wielu miejscach kultu maryjnego na świecie.