Danuta Szaflarska o Powstaniu Warszawskim: Czuwała nade mną Opatrzność

1 sierpnia 1944 roku Danuta Szaflarska przebywała na ulicy Polnej wraz z matką, mężem, pianistą Janem Ekierem, i maleńką córeczką Marysią, która miała wówczas rok i trzy miesiące. Najtrudniej było podczas pierwszej nocy, którą spędzili w mieszkaniu znajomych przy Polnej 36. Przed budynek zajechał czołg, tak zwany tygrys. Wystrzelony przez niego pocisk trafił w piwnicę sąsiedniego domu – spowodował śmierć ośmiu osób. Jedynym rozwiązaniem była ucieczka. Jedna z sanitariuszek doznała szoku, dlatego nosze pomagał koleżance nieść mąż aktorki. Biegli w stronę ulicy Jaworzyńskiej. Dopiero reakcja rannego uświadomiła wszystkim, że są ostrzeliwani z samolotu lecącego nad nimi.

Dzięki pomocy aktora Zygmunta Urbańskiego cała rodzina Danuty mogła nocować w mieszkaniu jego znajomych. Właścicieli nie było w domu. Gosposia nie pozwoliła im jednak położyć się do łóżek. Wyjątek zrobiła wyłącznie dla rocznej Marysi. Mimo to cieszyli się, że mają dach nad głową.

Po jakimś czasie artystka zgłosiła się do kwatery Biura Informacji i Propagandy, które organizowało liczne koncerty dla żołnierzy i ludności cywilnej. Ona sama wolała pełnić funkcję łączniczki, czy też gońca, jak najczęściej mawiała. Zawiadamiała artystów o terminach imprez, przeprowadzała bezpieczniejszymi od ulic przejściami przez podwórka i piwnice.

Najtrudniej podczas powstania było siedzieć z założonymi rękami i czekać na to, co się wydarzy, będąc całkowicie bezbronnym i zdanym na łaskę losu i innych ludzi. Dlatego artystka wielokrotnie podkreślała, jak bardzo cieszyła się z tego, że miała konkretne zadania do wykonania. Wiedziała, co ma robić i dokąd pójść. I mogła się na tym skoncentrować. „Pociski leciały mi koło głowy, ale myślę, że bardziej bym się bała, gdybym siedziała w piwnicy” (108).

Niebezpieczeństwo czyhało jednak na każdym kroku. „Spotkania ze śmiercią” stały się zwykłym elementem codzienności powstańczej wszystkich mieszkańców miasta. A jednak jedni ginęli – innym udawało się przeżyć. Jak wspominała artystka, w sierpniu i we wrześniu 1944 roku czuwała nad nią Opatrzność. Kiedyś wybiegła z dzieckiem z domu przy ulicy Polnej. Przypomniała sobie w pewnej chwili, że w plecaku został obrazek Matki Boskiej Ostrobramskiej. Wróciła się po niego. W tym momencie w miejsce, w którym się wcześniej znajdowała, uderzył pocisk – zginęło osiem osób.

Nie bała się natomiast kul... Tak ładnie śpiewały... Tiu, tiu, tiu...

Z dnia na dzień w powstańczej Warszawie żyło się coraz trudniej. Panował głód. Nie było wody, gazu, prądu, środków sanitarnych, lekarstw. Trudno było znaleźć dach nad głową, nie wspominając o chwili spokoju czy poczuciu bezpieczeństwa. By zdobyć jakiekolwiek pożywienie, Danuta zgłaszała się do transportu worków ze zbożem z browarów Haberbuscha i Schielego.

Kiedy dziewczynka zachorowała, uratował ją „Wojtek” – lekarz z powstańczego punktu medycznego przy ulicy Poznańskiej 11. Dokonując prawdziwych cudów, zdobył dla niej lekarstwo i odpowiednie jedzenie.

Gdy w pobliżu ich kwater zabito konia, udało im się w końcu zjeść kawałek mięsa. Dostępny był także cukier. Nosiło się go w kieszeniach i gryzło w chwilach, gdy głód stawał się nie do wytrzymania. Pewnego razu, gdy Danuta Szaflarska szła ulicą, jakaś kobieta dała jej łyżkę konfitur – dla dziecka. Mira Zimińska podarowała z kolei słoiczek truskawek. Taki dar stanowił prawdziwy skarb.

Co jeszcze zapamiętała Danuta z tamtych czasów?

A jednak w tych najtrudniejszych chwilach warszawiaków ratowały humor, śmiech, piosenka. Były to najlepsze sposoby, by po zderzeniu się z tak trudną rzeczywistością wrócić do normalności. W jednym z wywiadów aktorka opowiedziała na przykład o tym, że powstańcy czekający w długiej kolejce po wodę siadali na grobach i opowiadali sobie dowcipy. To był sposób na odreagowanie wszystkich przeżywanych stresów. Najprostsza obrona przed tym, by... nie oszaleć.

Fragment książki "Artyści '44", Agnieszka Cubała, Wielka Litera 2022; tytuł, lead, śródtytuły pochodzą od redakcji Aleteia.pl

*106 Danuta Szaflarska, Życie jest cudem, „Rzeczpospolita”, 11.10.2002.
*107 Krystyna Kolińska, Szczęście w szczęściu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1980, s. 167-168.
*108 Danuta Szaflarska, Życie jest cudem, op.cit.
*109 Inny świat, film dokumentalny, reż. Dorota Kędzierzawska, 2012.
*110 Barbara Wachowicz, Bohaterki powstańczej Warszawy, Sport i turystyka – Muza, Warszawa 2014, s. 685.
*111 Krystyna Kolińska, Szczęście w szczęściu, s. 167.