Zapisy najważniejszych dla danego kraju ustaw zasadniczych koncentrują się przede wszystkim na wskazaniu podstawowych organów władzy państwowej, określeniu swobód i wolności obywatelskich, prawa do obrony i zabezpieczenia na wypadek wojny. Niemal wszystkie one mówią o swobodzie religijnej i niemożności dyskryminacji z powodu wyznania. Preambuły, czyli wstępy zawierające odwołanie do Boga (Invocatio Dei) i wiary, są jednak w dzisiejszych konstytucjach rzadkością. W pierwszych, XVIII-wiecznych ustawach można je było spotkać bardzo często.
Amerykańska konstytucja inspirowana... Polakami?
Niektóre jednak konstytucje nieznacznie tylko zmieniły się od tamtej pory. Taką jest wspomniana już konstytucja amerykańska, której siedem artykułów pozostaje w mocy do dzisiaj. W ciągu kilkuset lat uchwalono jednak aż 27 poprawek do tego dokumentu. Wraz z pierwotnym tekstem stanowią one katalog podstawowych praw oraz wolności obywatelskich.
Co ciekawe, słynna Pierwsza Poprawka do amerykańskiej konstytucji, gwarantująca wolność religii, słowa i zgromadzeń, była inspirowana... Katechizmem Rakowskim polskich arian z 1603 r. Tolerancja religijna w amerykańskiej konstytucji stanowiła ważny zapis po latach wojen religijnych, jakie przetaczały się przez świat w XVII w.
Równie ważne – z perspektywy swobód obywatelskich – okazały się zapisy dotyczące przywilejów poszczególnych stanów (w znaczeniu jednostki administracyjnej). Obywatele każdego z nich korzystają w innych stanach ze wszelkich przywilejów i swobód, jakie posiadają miejscowi. Nie mogą liczyć natomiast na ochronę ze strony prawa stanowego, uciekając do innego stanu np. z powodu popełnienia przestępstwa.
Kto wciąż pamięta o Bogu w konstytucji?
Pierwszą konstytucję francuską również uchwalono w 1791 r. Jest ona jednak młodsza od polskiej o cztery miesiące (polska uchwalona została w maju, francuska we wrześniu). Obowiązująca obecnie konstytucja francuska pochodzi natomiast z 1958 r. Już w jej preambule stwierdza się, że Francja jest republiką laicką. Zapis ten różni się oczywiście od tego zawartego w pierwszej ustawie zasadniczej. Tam bowiem znalazło się sformułowanie dotyczące króla, który określany był jako jeden z podmiotów reprezentujących naród z łaski Boga. Obywatele francuscy na mocy obowiązującej konstytucji mogą korzystać ze swoich praw obywatelskich i wolności publicznych, pluralizmu i niezależności mediów. Ustawa zobowiązuje ich jednak do świadczeń osobistych i majątkowych na rzecz obronności narodowej.
Warto wspomnienia jest także aktualnie obowiązująca konstytucja Republiki Chile z 1980 r. Kładzie ona nacisk na równość społeczną i rodzinę, stanowiąc, że ludzie rodzą się wolni i równi w swoich prawach, zaś podstawową komórką społeczną jest rodzina. Według dokumentu państwo ma służyć osobie ludzkiej poprzez promowanie dobra wspólnego i zapewnienie rozwoju, tak w wymiarze duchowym jak i materialnym. W konstytucji znajduje się też przepis o zwalczaniu terroryzmu. Chilijczycy nie posługują się terminem „obywatelstwa”, ale „chilijskiej przynależności państwowej”, która przysługuje osobom urodzonym w tym kraju. Mężczyźni i kobiety są równi wobec prawa, przyznaje się im wolność sumienia i wyznania. Chilijska konstytucja stanowi też, że w kraju dopuszcza się kult wszelkich wierzeń, które nie są sprzeczne z moralnością, dobrymi obyczajami i porządkiem publicznym.
Konstytucja Filipin z kolei, uchwalona w 1987 r., zawiera odwołanie do Boga w następujących słowach: „My, suwerenny Naród Filipin, błagając o wsparcie Boga Wszechmogącego w celu zbudowania sprawiedliwego i humanitarnego społeczeństwa (...) ogłaszamy tę konstytucję”. Zapisano w niej szacunek i godność dla każdej istoty ludzkiej, nienaruszalność życia rodzinnego, a także wskazano rodzinę jako podstawową komórkę społeczną. Państwo według ustawy zasadniczej Filipin chroni życie matki i jej nienarodzonego dziecka od chwili poczęcia. Filipińska konstytucja przyznaje też każdemu prawo do życia w zgodzie z harmonią natury, a ubogim – prawo do obrony ze strony państwa w przypadku sporu sądowego. Państwo zapewnia swobodę kultu religijnego i wyznawania wiary, wprowadzając jednocześnie rozdział Kościoła od państwa.
Andora, Cypr, San Marino? Wspaniałe tradycje konstytucyjne!
Szczególną uwagę Kościołowi katolickiemu poświęca konstytucja Andory. Gwarantuje ona swobodę i jawność jego działalności oraz zachowanie jego szczególnej współpracy z państwem zgodnie z andorską tradycją. "Współgłową" państwa w maleńkim księstwie jest bowiem katolicki biskup katalońskiego miasta La Seu d'Urgell. W konstytucji Cypru zapisano z kolei, że zakazuje się przemocy fizycznej lub moralnej, mającej zmusić osobę do zmiany wyznawanej przez nią religii.
Konstytucje nowożytne stanowią chlubę państw i społeczeństw. Na tym tle niewątpliwie wyróżnia się Republika San Marino, która... nie posiada jednolitej ustawy zasadniczej. Mianem konstytucji określa się tam statuty przyjęte w 1600 roku i poddawane od tego czasu odpowiednim nowelizacjom.
Niezależnie od tego, w jakiej formule gwarantowane są prawa i wolności obywatelskie: czy jest to jedna ustawa zasadnicza, czy też zbiór ustaw, niemal w każdej konstytucji można doszukać się wątku historycznego i odczytać problemy, z jakimi kraj zmagał się w przeszłości. Dla jednych będzie to terroryzm, stąd jego zakaz w konstytucji, dla innych nakłanianie do zmiany religii, a dla jeszcze innych ubóstwo, z którym próbuje się walczyć z pomocą tego najważniejszego w kraju aktu prawnego.
