Wolność, ochrona, swoboda wyznania. Co nam dają konstytucje?

Zapisy najważniejszych dla danego kraju ustaw zasadniczych koncentrują się przede wszystkim na wskazaniu podstawowych organów władzy państwowej, określeniu swobód i wolności obywatelskich, prawa do obrony i zabezpieczenia na wypadek wojny. Niemal wszystkie one mówią o swobodzie religijnej i niemożności dyskryminacji z powodu wyznania. Preambuły, czyli wstępy zawierające odwołanie do Boga (Invocatio Dei) i wiary, są jednak w dzisiejszych konstytucjach rzadkością. W pierwszych, XVIII-wiecznych ustawach można je było spotkać bardzo często.

Niektóre jednak konstytucje nieznacznie tylko zmieniły się od tamtej pory. Taką jest wspomniana już konstytucja amerykańska, której siedem artykułów pozostaje w mocy do dzisiaj. W ciągu kilkuset lat uchwalono jednak aż 27 poprawek do tego dokumentu. Wraz z pierwotnym tekstem stanowią one katalog podstawowych praw oraz wolności obywatelskich.

Co ciekawe, słynna Pierwsza Poprawka do amerykańskiej konstytucji, gwarantująca wolność religii, słowa i zgromadzeń, była inspirowana... Katechizmem Rakowskim polskich arian z 1603 r. Tolerancja religijna w amerykańskiej konstytucji stanowiła ważny zapis po latach wojen religijnych, jakie przetaczały się przez świat w XVII w.

Równie ważne – z perspektywy swobód obywatelskich – okazały się zapisy dotyczące przywilejów poszczególnych stanów (w znaczeniu jednostki administracyjnej). Obywatele każdego z nich korzystają w innych stanach ze wszelkich przywilejów i swobód, jakie posiadają miejscowi. Nie mogą liczyć natomiast na ochronę ze strony prawa stanowego, uciekając do innego stanu np. z powodu popełnienia przestępstwa.

Pierwszą konstytucję francuską również uchwalono w 1791 r. Jest ona jednak młodsza od polskiej o cztery miesiące (polska uchwalona została w maju, francuska we wrześniu). Obowiązująca obecnie konstytucja francuska pochodzi natomiast z 1958 r. Już w jej preambule stwierdza się, że Francja jest republiką laicką. Zapis ten różni się oczywiście od tego zawartego w pierwszej ustawie zasadniczej. Tam bowiem znalazło się sformułowanie dotyczące króla, który określany był jako jeden z podmiotów reprezentujących naród z łaski Boga. Obywatele francuscy na mocy obowiązującej konstytucji mogą korzystać ze swoich praw obywatelskich i wolności publicznych, pluralizmu i niezależności mediów. Ustawa zobowiązuje ich jednak do świadczeń osobistych i majątkowych na rzecz obronności narodowej.

Warto wspomnienia jest także aktualnie obowiązująca konstytucja Republiki Chile z 1980 r. Kładzie ona nacisk na równość społeczną i rodzinę, stanowiąc, że ludzie rodzą się wolni i równi w swoich prawach, zaś podstawową komórką społeczną jest rodzina. Według dokumentu państwo ma służyć osobie ludzkiej poprzez promowanie dobra wspólnego i zapewnienie rozwoju, tak w wymiarze duchowym jak i materialnym. W konstytucji znajduje się też przepis o zwalczaniu terroryzmu. Chilijczycy nie posługują się terminem „obywatelstwa”, ale „chilijskiej przynależności państwowej”, która przysługuje osobom urodzonym w tym kraju. Mężczyźni i kobiety są równi wobec prawa, przyznaje się im wolność sumienia i wyznania. Chilijska konstytucja stanowi też, że w kraju dopuszcza się kult wszelkich wierzeń, które nie są sprzeczne z moralnością, dobrymi obyczajami i porządkiem publicznym.

Konstytucja Filipin z kolei, uchwalona w 1987 r., zawiera odwołanie do Boga w następujących słowach: „My, suwerenny Naród Filipin, błagając o wsparcie Boga Wszechmogącego w celu zbudowania sprawiedliwego i humanitarnego społeczeństwa (...) ogłaszamy tę konstytucję”. Zapisano w niej szacunek i godność dla każdej istoty ludzkiej, nienaruszalność życia rodzinnego, a także wskazano rodzinę jako podstawową komórkę społeczną. Państwo według ustawy zasadniczej Filipin chroni życie matki i jej nienarodzonego dziecka od chwili poczęcia. Filipińska konstytucja przyznaje też każdemu prawo do życia w zgodzie z harmonią natury, a ubogim – prawo do obrony ze strony państwa w przypadku sporu sądowego. Państwo zapewnia swobodę kultu religijnego i wyznawania wiary, wprowadzając jednocześnie rozdział Kościoła od państwa.

Szczególną uwagę Kościołowi katolickiemu poświęca konstytucja Andory. Gwarantuje ona swobodę i jawność jego działalności oraz zachowanie jego szczególnej współpracy z państwem zgodnie z andorską tradycją. "Współgłową" państwa w maleńkim księstwie jest bowiem katolicki biskup katalońskiego miasta La Seu d'Urgell. W konstytucji Cypru zapisano z kolei, że zakazuje się przemocy fizycznej lub moralnej, mającej zmusić osobę do zmiany wyznawanej przez nią religii.

Konstytucje nowożytne stanowią chlubę państw i społeczeństw. Na tym tle niewątpliwie wyróżnia się Republika San Marino, która... nie posiada jednolitej ustawy zasadniczej. Mianem konstytucji określa się tam statuty przyjęte w 1600 roku i poddawane od tego czasu odpowiednim nowelizacjom.

Niezależnie od tego, w jakiej formule gwarantowane są prawa i wolności obywatelskie: czy jest to jedna ustawa zasadnicza, czy też zbiór ustaw, niemal w każdej konstytucji można doszukać się wątku historycznego i odczytać problemy, z jakimi kraj zmagał się w przeszłości. Dla jednych będzie to terroryzm, stąd jego zakaz w konstytucji, dla innych nakłanianie do zmiany religii, a dla jeszcze innych ubóstwo, z którym próbuje się walczyć z pomocą tego najważniejszego w kraju aktu prawnego.