Wielkie wydarzenia, ludzkie dramaty w tle. Film „Marzec ’68” w kinach

Zaczyna się na pozór niewinnie. Ona, zdolna studentka aktorstwa, pospiesznie wymyka się z próby, by zdążyć na spektakl. On, student politechniki obeznany ze sztuką, postanawia za nią podążyć. Ona biegnie do teatru. Narodowego. Tam właśnie wystawiają Dziady, jeden z tych spektakli, które rzucają na kolana publiczność i budzą nienawiść władzy.

Najpierw nie wolno pisać pochlebnych recenzji, potem spektakl nie podoba się za „religianctwo” i antyradziecki wydźwięk, którego tak boją się towarzysze. Zanim jednak Dziady na dobre zejdą z afisza, studencka młodzież zdobywa się na akt odwagi.

„Chcemy kultury bez cenzury”, to hasło wymyślone naprędce przez młodego Karola Modzelewskiego skandują przed pomnikiem Mickiewicza. I rozwieszają transparent w obronie dejmkowskich Dziadów.

Na reakcję władz nie trzeba długo czekać. Pacyfikacja studenckiego protestu nie jest co prawda jeszcze bardzo brutalna, lecz z czasem przybiera na sile. Zwłaszcza że rządzący uciekają się do prowokacji, a młodzi studenci uniwersytetu, politechniki i innych uczelni nie dają za wygraną. Kluczowy okazuje się 8 marca 1968 r. oraz kolejne dni. Dochodzi do brutalnej pacyfikacji protestujących. Konsekwencją są aresztowania, wydalenia z uczelni i zwolnienia kadry dydaktycznej.

Gomułka, chcąc zachować stanowisko, wygłasza antysemickie przemówienie, dając w ten sposób przyzwolenie na wyrzucanie z pracy wybitnych naukowców, ludzi kultury, intelektualistów oraz zwykłych Polaków.

W następstwie wydarzeń marcowych wielu z jego najbliższych przyjaciół pochodzenia żydowskiego opuściło Polskę, ich rodziny zmuszono do emigracji. „Byłem świadkiem tych dramatów (...). Emigracja marcowa była tym boleśniejsza, że wtedy wydawało się, iż jest to wyjazd na zawsze. Późniejsze listy i spotkania za granicą, na przykład gdzieś na plaży w Bułgarii, bo tam było najłatwiej się spotkać, nie mogły zastąpić wspólnego życia w Polsce” – podkreśla Krzysztof Lang.

„Marzec 1968 roku niejednokrotnie był tematem polskich fabuł. Nasz film jest próbą powrotu do tamtych wydarzeń, przyjrzenia się im z nowej, bardziej aktualnej perspektywy” – zauważa scenarzysta Andrzej Gołda.

W cieniu wielkich wydarzeń politycznych rozgrywają się zwyczajne ludzkie dramaty. Ojciec Hani, dawniej wzięty lekarz żydowskiego pochodzenia, stracił pracę. Dyplomy już się nie liczą, kwalifikacje nie mają znaczenia. Matka, z pochodzenia Polka, zachowa ją jeszcze przez kilka miesięcy, lecz też nie na długo.

Rodzice Janka nie mają takich problemów. Dostatni dom zapewnia ojciec, Roman Wolicki, partyjny funkcjonariusz „Ale jest spoko” ocenia syn. Do czasu. Kiedy wybuchną marcowe protesty i on będzie musiał opowiedzieć się po jednej ze stron.

Tymczasem bunt przeciw ludności żydowskiej w Polsce narasta. Gwiazdy Dawida malowane na drzwiach mieszkania przez „uprzejmych” sąsiadów, szykany, brak środków na utrzymanie. Rodzina Bielskich opiera się długo. Tu jest ich dom, tu przetrwali wojnę, więc wierzą, że i to się skończy. Lecz się nie kończy. Wprost przeciwnie, szykany przybierają na sile i już nie wiadomo, kto swój, a kto obcy. Kto może zostać, a komu tę szansę zabrano?

W wyniku wydarzeń marcowych Polskę opuszcza około 15 tys. obywateli, w większości pochodzenia żydowskiego. Po podjęciu decyzji nie mają szansy na powrót. Dyplomy, świadectwa, rodzinne pamiątki – wszystko zostaje.

Jak czułbyś się na ich miejscu? W tych dawnych, ale i w obecnych czasach? Wszystko, co możesz udźwignąć, to ciężar własnego serca. I myśli przytłaczające, splątane, kołaczące się po głowie. Czemu człowiek człowiekowi zgotował ten los? Czy kiedyś, gdzieś tam, odnajdziesz swój dom, wędrowcze? Przecież my też byliśmy uchodźcami…

Film Marzec ’68 trafi do kin 25 marca.