Polska paraolimpijka: “Jesteśmy sportowcami, a nie osobami z ograniczeniami”

13 grudnia br. obchodziła swoją niby małą, ale bardzo ważną, 19. rocznicę – zdobycia swojego pierwszego medalu w Mar de Plata w Argentynie na zawodach rangi mistrzowskiej i międzynarodowej. Od tego czasu zaczęła się dla niej przygoda ze sportem paraolimpijskim przez duże „S”. Zdobyła wtedy srebro na 100 m stylem motylkowym i brąz na 200 m tym samym stylem.

„Od tego czasu zdobywała medale na praktycznie każdym mundialu na długim basenie, a w swojej kolekcji ma sześć złotych, cztery srebrne i cztery brązowe medale tej imprezy, dokładając do tego złoty i srebrny medal Mistrzostw Świata na krótkim basenie. Największy sukces podczas MŚ osiągnęła w Durban (RPA) w 2006 roku, gdzie sięgnęła aż po pięć złotych medali (50 m stylem dowolnym, 100 m stylem dowolnym, grzbietowym, motylkowym i klasycznym) oraz raz stanęła na drugim stopniu podium (200 m stylem zmiennym)” – informuje Polski Komitet Paraolimpijski.

Joanna Mendak jest jedną z najbardziej utytułowanych polskich paraolimpijek i nie jest łatwo wymienić wszystkie jej sukcesy, aby nie popełnić błędu. Na pewno jest królową stylu motylkowego – już ponad 10 lat jest w tabeli rekordów świata, jako jedyna dotąd Polka, w konkurencjach paraolimpijskich rozgrywanych na igrzyskach. Jest rekordzistką świata na 100 m stylem motylkowym w kategorii S12 (czas: 1.03.11).

Startowała w pięciu igrzyskach paraolimpijskich pod rząd, począwszy od 2004 r. Ostatnio w Tokio w tym roku. Wraz z Maciejem Lepiato była chorążym polskiej drużyny i wyprowadziła ją podczas ceremonii otwarcia igrzysk. Uznaje to za wielki zaszczyt i podsumowanie jej sukcesów sportowych.

W swoim koronnym dystansie na 100 m stylem motylkowym zdobyła aż trzy złote medale paraolimpijskie (Ateny 2004, Pekin 2008, Londyn 2012). Wywalczyła też srebro na 200 m stylem zmiennym na igrzyskach w Pekinie i brąz na 100 m stylem dowolnym (Ateny 2004, Pekin 2008).

Joanna jest także trzykrotną rekordzistką świata na krótkim basenie: na 50 m stylem motylkowym (30.23, Rio de Janeiro 2009), 100 m stylem motylkowym (1.05.10, Rio de Janeiro 2009) i 200 m stylem motylkowym (2.34.39, Płock 2003). Zdobyła również dwa złote, trzy srebrne i trzy brązowe medale mistrzostw Europy.

Do dwudziestego roku życia startowała także z pełnosprawnymi zawodnikami i właśnie na zawodach z nimi osiągnęła swój najlepszy życiowy wynik 1.2.55 na mistrzostwach Polski. Jednak nie mógł być on uznany za rekord świata, gdyż zawody nie były zgłoszone do kalendarza imprez olimpijskich.

– Sport jest dla mnie po prostu stylem życia, spełnieniem ambicji i sposobem na poznanie siebie. Poprzez sport odkryłam swoje mocne i słabe strony – mówi Joanna Mendak.

Uważa, że jedną z tych ostatnich jest to, że jest panikarą. – Najpierw dostrzegam negatywy. Zanim zrobię pierwszy krok, przeważnie jestem nastawiona na „nie”. Dopiero jak zrobię listę plusów i minusów, zmieniam nastawienie – mówi.

Z tą jej krytyczną opinią o samej sobie nie zgadza się trener Joanny, Edward Dec. – Być może ma na myśli ostatnie trzy, cztery lata, kiedy Asia borykała się z kontuzjami, presją na wynik, oczekiwaniami swoimi i innych. 22 lata wyczynowego pływania sprawiają, że „zmęczenie materiału” jest ogromne. Stres startowy dopada każdego, ale na Asię akurat zawsze działał mobilizująco – mówi.

Podkreśla, że Joanna jest przede wszystkim dobrym człowiekiem.

– Z każdego wyjazdu, na który nie jechał jakiś zawodnik, wysyłała kartki, co czasami jest kłopotliwe, bo trzeba ich szukać, potem znaczków, poczty itd. Kupuje też upominki, jak np. po ostatnich igrzyskach w Tokio. Nie było zawodnika w klubie, który by go od niej nie dostał, włącznie z moją żoną i synem. A nie było to proste, ze względu na reżim sanitarny.

Ponad dwudziestoletnia współpraca Joanny i trenera zaowocowała zaufaniem.

– Przed zawodami słyszę z usta trenera: „No Aśka, dwa razy nogi, raz ręce i do przodu, robisz swoje” – chodzi o ruchy w pływaniu w stylu motylkowym. Po starcie nigdy mnie nie zanegował, zawsze podchodził pozytywnie, mówił, że zrobiłam wszystko, co można i mam się z tego cieszyć. Taka strategia nam się sprawdzała przez te wszystkie lata.

Dziś to ona jest szefem swojego trenera, gdyż jest prezesem Klubu IKS „Herkules” w rodzinnych Suwałkach, gdzie prowadzi także grupę dzieci z niepełnosprawnościami, które odnoszą pierwsze sukcesy pod jej okiem.

Bardzo zależy jej na promocji sportu, uważa wręcz, że to jej obowiązek. Nie tak dawno lokalne media donosiły w tytułach: „Joanna Mendak w areszcie śledczym”. Na szczęście chodziło tylko o odwiedziny w więzieniu, gdzie mówiła o sporcie paraolimpijskim.

Cieszy ją zmiana, która dokonuje się w mediach i społeczeństwie, jeśli chodzi o rozumienie sportu paraolimpijskiego.

– To bardzo ważne, że sport paraolimpijski zaczyna być odbierany jako profesjonalny, wyczynowy, a nie tylko jako rehabilitacja. O to właśnie zawodnikom z niepełnosprawnościami przez długi czas chodziło – żebyśmy byli postrzegani jako sportowcy, a nie osoby z ograniczeniami. Dużo się zmieniło w odbiorze sportu paraolimpijskiego i trzeba to docenić, co nie znaczy, że nie chcemy więcej jeszcze bardziej świadomych przekazów medialnych – mówi Joanna.

Trzydziestodwuletnia dziś zawodniczka powoli myśli o pozostawieniu sportu wyczynowego, bo taka jest kolej rzeczy. Dlatego mocno angażuje się w ostatnich latach w rozwijanie swoich umiejętności jako fizjoterapeutka.

– Serce i rozum walczą jeszcze, by nie zostawiać sportu wyczynowego, ale długoterminowych planów nie podejmuję. Nie ukrywam, że kusząca jest perspektywa kolejnych igrzysk paraolimpijskich w Paryżu w 2024 roku. Nie mówię „nie” – rozważam. Na razie walczę o miejsce w reprezentacji Polski na mistrzostwach świata w połowie czerwca przyszłego roku, i to jest plan na najbliższy czas.

Nie ukrywa, że miała momenty w życiu, gdy chciała rzucić sport wyczynowy. Uważa, że za mało mówi się o ciemnych stronach sportu, jak np.: kontuzjach, trudnościach w adaptacji do życia społecznego po zakończeniu kariery sportowej, o powrocie do sportu po urodzeniu dziecka. – Jak każdy miewam słabsze momenty, zmęczenie, prowadzę życie zawodowe i prywatne – podkreśla.

Mówi, że raczej nie obrażała się na swoje niedowidzenie.

– Urodziłam się jako wcześniak, czego konsekwencją jest niedowidzenie i retinopatia wcześniacza. Nie widzę na prawe oko, a na lewe mam mocno ograniczone pole widzenia i ostrość. Bardziej złoszczę się w codziennych sprawach, np. kiedy się spieszę i zdaję sobie sprawę, że samochodem mogłabym tam być w dziesięć minut, a na piechotę idę pół godziny. Albo muszę dojechać na zawody i jest złe połączenie PKP, albo muszę zrobić większe zakupy i przynieść je w plecaku i siatkach, zamiast przywieźć samochodem.

Joanna Mendak została wyróżniona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2008) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2013). W bieżącym, 2021 roku otrzymała statuetkę „Lodołamacza specjalnego” przyznawaną za promowanie aktywności osób z niepełnosprawnością w różnych dziedzinach.

– Gdybym powiedziała, że nie jestem dumna, skłamałabym. To piękne uroczystości, i czy to jest laurka od dzieci, czy odznaczenie państwowe, to zawsze informacja zwrotna od społeczeństwa, że to co robię, jest ważne. To wartość dodana mojej pracy.