Prymas: “Dane nie wyrażają pełni dramatu wykorzystania seksualnego”. Jest nowy raport

Jak wynika z zaprezentowanego raportu, który jest kontynuacją kwerendy opublikowanej w marcu 2019 r., od połowy 2018 r. do końca 2020 r. dokonano 300 zgłoszeń wykorzystania seksualnego w diecezjach oraz 68 w zakonach. Blisko połowa osób pokrzywdzonych, których one dotyczyły, miało poniżej 15 roku życia (47%) oraz również niemal połowa między 15 a 18 rokiem życia (47,3%). W obydwu grupach wiekowych udział chłopców i dziewcząt był taki sam (po 50%). 21 zgłoszeń (5,7%) nie zawiera informacji na temat wieku: 8 dotyczy wykorzystywania dziewcząt, 13 chłopców. 

Spośród osób, które miały być skrzywdzone wykorzystaniem seksualnym, 104 (28%) zgłoszeń dotyczyło wykorzystania ministrantów, 71 (19%) – uczniów lub uczennic oraz osób przygotowywanych do sakramentów, 61 (17%) – uczestników duszpasterstwa, wspólnoty lub ruchu, 25 (7%) – członków scholi lub chóru, 24 (7%) – osoby z rodziny lub kręgu znajomych duchownego lub zakonnika, 17 (5%) – lektorów, 10 (3%) – uczestników pielgrzymki, 9 (2%) – uczestników obozów wakacyjnych, 3 (1%) – bielanek.

W przypadku 173 zgłoszeń (47%), osoba miała inny lub nieznany jurysdykcji status w relacji do instytucji kościelnej, a 47 (13%) zgłoszeń nie zawierało informacji na temat statusu osoby pokrzywdzonej (wymienione kategorie nie są rozłączne, co oznacza, że jeden pokrzywdzony mógł należeć do kilku kategorii osób).

Zgłoszenia dotyczyły zarzutów wykorzystywania seksualnego osób małoletnich z lat 1958-2020. 299 zgłoszeń (81%) dotyczyło czynów popełnionych w okresie od 1958 do 2017 r., a 65 zgłoszeń (18%) – czynów z ostatnich trzech lat (2018-2020). W 4 zgłoszeniach nie określono czasu zarzucanych czynów. Jeśli chodzi o czas trwania zarzucanych czynów, to 39% trwało nie dłużej niż rok, 37% – od 1 roku do 2 lat, 14% – od 3 do 5 lat, 5% – od 6 do 9 lat, zaś 4% powyżej 10 lat. 

Dokonane od połowy 2018 r. do końca 2020 r. zgłoszenia dotyczą 292 księży oraz zakonników. Wobec 20% zgłoszono więcej niż jeden zarzut (spośród tych 58 osób, wobec co najmniej 32 duchownych diecezjalnych oraz 10 zakonników zarzuty zgłoszono również przed 1 lipca 2018 r., czyli objęte były poprzednią kwerendą). 

Niemal połowa zgłoszeń pochodziła od osoby pokrzywdzonej, która uczyniła to osobiście (48%) lub poprzez pełnomocnika (2%). W 11% przypadków źródłem zawiadomienia był duchowny lub osoba zakonna z tej diecezji, w 4% z innej diecezji. W 4% przypadków zawiadomienie złożył delegat z innej diecezji lub zgromadzenia. Łącznie osoby duchowne są źródłem 19% zgłoszeń. 8% stanowią zawiadomienia złożone przez członków rodziny osoby pokrzywdzonej, a 5% przez inną osobę świecką. Po 3% przypadków stanowią zawiadomienia ze strony organu państwowego, znajomych lub przyjaciół osoby pokrzywdzonej oraz media. W 9% przypadków zawiadomienie pochodziło z innego źródła. 

Zgłoszenia trafiały do diecezji i zgromadzeń zakonnych z różnym natężeniem w czasie, jednak w badanym okresie nie było miesiąca, w którym do jurysdykcji kościelnej w Polsce nie wpłynęłoby żadne zgłoszenie. Proporcjonalnie więcej zgłoszeń wpłynęło w maju i czerwcu 2019 r., co mogło częściowo być pokłosiem emisji filmu Tomasza i Marka Sekielskich „Tylko nie mów nikomu” emitowanego w maju 2019 r.

Sytuacja obwinionych w momencie zbierania danych przez Biuro Delegata KEP była różna. Najczęściej zostali czasowo odsunięci od pełnienia posługi na czas badania zarzutów (46%) lub od jakichkolwiek kontaktów duszpasterskich z dziećmi i młodzieżą (36%) albo otrzymali nakaz przebywania w określonym miejscu (37%). W pozostałych przypadkach zastosowano takie procedury jak: czasowe odsunięcie od niektórych wymiarów posługi, zakaz przebywania w określonym miejscu, powierzenie ograniczonych zadań duszpasterskich lub kara kanoniczna. 16% obwinionych duchownych przebywa na emeryturze, zaś co dziesiąty (11% obwinionych w diecezjach oraz 6% w zakonach) nie został odsunięty od posługi. 

Spośród zgłoszonych jurysdykcjom kościelnym spraw dotyczących osób pokrzywdzonych poniżej 15 roku życia, 148 (86%) zostało zgłoszonych państwowym organom ścigania. W 113 przypadkach zgłoszeń tych dokonały diecezje i zakony, a w 35 przypadkach państwowe organy ścigania zostały powiadomione przez inny podmiot. Spośród spraw dotyczących osób poniżej 15 roku życia, które nie zostały zgłoszone państwowym organom ścigania, 13 (8%) dotyczyło duchownych lub zakonników, którzy w momencie oskarżenia już nie żyli, 8 (5%) spraw zgłoszonych jurysdykcjom kościelnym nie przekazano do prokuratury ze względu na uznanie ich za bezpodstawne lub fałszywe. 4 (2%) zgłoszenia w momencie zbierania danych były na etapie weryfikacji wstępnej.

W przypadku zgłoszeń dotyczących osób pokrzywdzonych powyżej 15 roku życia, 35 przypadków (20%) zostało również zgłoszonych państwowym organom ścigania. W 139 (80%) przypadkach nie dokonano zgłoszenia do organów ścigania.

Spośród zgłoszeń bez informacji o wieku osoby pokrzywdzonej, 13 z nich zostało również zgłoszonych państwowym organom ścigania. W 4 przypadkach organy ścigania zostały powiadomione przez inny podmiot. W 2 przypadkach zgłoszenie uznano za bezpodstawne lub fałszywe. W 1 przypadku obwiniony nie żyje oraz również w 1 przypadku zgłoszenie było w momencie zbierania danych w trakcie weryfikacji wstępnej.

Pierwsze dane dotyczące przypadków wykorzystywania seksualnego osób małoletnich przez niektórych duchownych oraz zakonników zostały zebrane za okres 1990-2013 r. przez dr. Adama Żaka SJ, koordynatora KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży w 2014 r. 

Następnie w 2018 r. Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski zebrał z wszystkich diecezji oraz zakonów męskich dane dotyczące zgłoszeń za okres od 1 stycznia 2014 r. do 30 czerwca 2018 r. Kwerenda opublikowana w marcu 2019 r. ujawniła 382 zgłoszonych przypadków z lat 1950-2018, z czego 198 dotyczyło osób poniżej 15 roku życia, a 184 – osób pomiędzy 15 a 18 rokiem życia. Na prośbę Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży abp. Wojciecha Polaka pallotyński Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego im. Witolda Zdaniewicza (ISKK) przeprowadził pogłębioną analizę tych danych. Zaprezentowano ją podczas konferencji 13 stycznia 2021 r. podczas sesji „Budowa w Kościele w Polsce systemu przeciwdziałania wykorzystywaniu seksualnemu małoletnich”. 

Podczas zebrania plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w październiku 2020 r. biskupi – zgodnie z rekomendacją delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży abp. Wojciecha Polaka – podjęli decyzję o kontynuacji badań dotyczących przypadków wykorzystywania seksualnego małoletnich za okres od połowy 2018 r. do końca 2020 r. Wstępne wyniki zostały zaprezentowane biskupom 12 czerwca br. podczas 389. Zebrania Plenarnego KEP. Zbieranie i opracowanie danych zostało sfinansowane przez Fundację Świętego Józefa Konferencji Episkopatu Polski.

„To są dane statystyczne, suche liczby, które przecież nie są w stanie wyrazić cierpienia pojedynczych osób w ten sposób skrzywdzonych – powiedział prymas Polski. Dodał, że trzeba zdawać sobie sprawę, że wciąż nie wszyscy zdecydowali się opowiedzieć o swojej krzywdzie i dokonać zgłoszenia.

„Słuchając historii osób skrzywdzonych wykorzystaniem seksualnym przez duchownych i osoby zakonne – kontynuował prymas – z jednej strony odczuwamy wielki wstyd, ogromny ból i współczucie. Z drugiej strony jesteśmy wdzięczni i wyrażamy szacunek dla tych, którzy zdecydowali się opowiedzieć o swojej krzywdzie, ujawniając swoje traumatyczne historie, często dopiero po latach. Dla wielu jest to powrót do bolącej rany zadanej często wiele dekad temu”.

Delegat KEP ds. Ochrony Dzieci i Młodzieży przypomniał słowa abp. Stanisława Gądeckiego w Krakowie, wypowiedziane 21 czerwca br. podczas odnowienia aktu poświęcenia Narodu Polskiego Najświętszemu Sercu Pana Jezusa: „Przepraszamy za grzechy wykorzystania seksualnego małoletnich, popełnione zwłaszcza przez niektórych duchownych i związane z tym grzechy zaniedbania ich przełożonych”. W nawiązaniu do tych słów prymas powiedział: „Dzisiaj jako Delegat Konferencji Episkopatu Polski ds. ochrony dzieci i młodzieży zwracam się do osób skrzywdzonych i wszystkich zgorszonych złem w Kościele, jeszcze raz prosząc o przebaczenie”.

„Dokonana kwerenda pokazuje także, że Kościół, w którym kiedyś dokonała się krzywda, dziś staje się miejscem wysłuchania i pomocy, szukania prawdy i sprawiedliwości. Te zgłoszenia były możliwe, bo Kościół – nie bez oporów, ale jednak – zmienia się i nawraca” – mówił prymas.

Konferencja w formule online z udziałem prymasa Polski, abp. Wojciecha Polaka, ks. Wojciecha Sadłonia, dyrektora Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego SAC oraz ks. Adama Żaka SJ, koordynatora KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży oraz dyrektora Centrum Ochrony Dziecka zorganizowana została przez Biuro Delegata KEP ds. Ochrony Dzieci i Młodzieży we współpracy z Instytutem Statystyki Kościoła Katolickiego SAC oraz Katolicką Agencją Informacyjną.