Dlaczego Matka Boża na tej ikonie ma trzy ręce?

Ikon i przedstawień malarskich Matki Bożej jest bardzo wiele. Czy słyszeliście o jednej z najbardziej niecodziennych ikon Bogurodzicy, na której Maryja ma... trzy ręce? Czy był to błąd pisarza ikony, a może tajemniczy symbol? Przedstawiamy krótką historię ikony zwanej „Trojeruczica”.

Rozpowszechnionym i klasycznym typem ikony Matki Bożej jest Hodegetria (niekiedy też zapisywana jako Hodigitria) – z gr. ή oδηγήτρια, czyli Wskazująca Drogę. Przedstawia ona Maryję trzymającą małego Chrystusa na jednej ręce, na wysokości serca. Wolna dłoń Matki Boga spoczywa zaś w okolicach splotu słonecznego, dyskretnie wskazując na Jezusa, ale podkreślając również pokorę w przyjmowaniu Bożych planów.

Niekiedy, jak w przypadku Ikony Matki Bożej „Cierpiącej”, znanej na Zachodzie jako Matka Boża Nieustającej Pomocy, dłoń Maryi delikatnie trzyma dwie mniejsze ręce Syna Bożego. We wszystkich tych przypadkach, wierni modlący się przed ikoną dostrzegają niezmierzoną i nie dającą się opisać słowami więź pomiędzy Matką a Zbawicielem ludzkości.

Najbardziej zagadkową Hodogetrią jest jednak Trójręka Ikona Matki Bożej (gr. Τριχερούσα, scs. Троеру́чица). Nie różni się ona w zasadzie od innych Hodegetrii, poza tym, że występuje w niej trzecia ręka Bogurodzicy, znajdująca się po tej samej stronie, po której trzymany jest Chrystus.

Ręka ułożona jest pod stopami małego Jezusa, chociaż bezpośrednio ich nie dotyka, a dłoń spoczywa pod drugą, wolną dłonią Bogurodzicy, również wskazując na okolice splotu słonecznego. Do dzisiaj istnieje kilka teorii na temat symboliki „trzeciej ręki” na ikonie.

Twórca „Trojeruczicy”, podobnie jak twórcy innych popularnych i czczonych ikon, nie jest znany. Nie wiadomo także, kiedy dokładnie powstała – Serbowie wierzą, że napisano ją na terenie ich kraju jeszcze w pierwszym tysiącleciu chrześcijaństwa. W wyniku najazdu tureckiego i podporządkowania niemal całej Serbii Turkom pod koniec XIV w., ikona miała trafić na Półwysep Athos zamieszkiwany przez mnichów prawosławnych.

Według legendy, niemal w ostatniej chwili ikonę udało się uratować z obleganego przez wojska sułtana monasteru, zawinąć w liście i przywiązać do grzbietu osiołka, który samotnie udał się w stronę Morza Śródziemnego. Po wielu dniach drogi zwierzę trafiło w końcu do Grecji, a pierwszymi, które je ujrzeli i odpakowali ikonę byli mnisi z serbskiego monasteru Chilandar. Ikona znajduje się tam do chwili obecnej.

Ta opowieść nie wyjaśnia jednak jeszcze pochodzenia słynnej trzeciej ręki. Wielu wierzy, że ikona powstała na terenach dzisiejszej Syrii. Była jedną z ulubionych ikon świętego Jana z Damaszku, wybitnego teologa i filozofa wczesnochrześcijańskiego, autora licznych homilii i używanego w liturgii chrześcijańskiego Wschodu Kanonu Paschalnego, śpiewanego podczas wielkanocnej jutrzni.

Jan zdecydowanie zwalczał wspieraną wówczas przez cesarza Bizancjum herezję ikonoklazmu, zabraniającą oddawania czci ikonom. To właśnie dzięki studiowaniu nauk świętego na II soborze nicejskim w 787 r. (ostatnim wspólnym soborze niepodzielonego Kościoła) zdecydowano się przywrócić kult ikon, czego sam święty Jan z Damaszku już nie doczekał (zmarł około 749 r.).

Teolog modlił się jednak przed ikoną w ukryciu, gdyż cesarz surowo karał wszystkich, których nakrył na oddawaniu im czci. Gdy Leonowi III Izauryjczykowi doniesiono o postępowaniu Jana, polecił żołnierzom go pojmać i publicznie odciąć mu rękę.

Cierpienia nie odstraszyły jednak świętego, który powrócił do ukrytej ikony i zaczął przed nią gorącą modlitwę o uzdrowienie. Wkrótce Matka Boża spełniła jego prośbę – w akcie wdzięczności Jan wykonał ze srebrna trzecią rękę, którą umieścił na ikonie z już wykonaną metalową sukienką. Od tej pory przed ikoną modlą się również osoby z problemami reumatyczno-kostnymi.

Inne opowieści twierdzą z kolei, że trzecia ręka Bogurodzicy była napisana na samym początku i symbolizowała Trójcę Świętą.

Jeszcze inna interpretacja podkreśla, że trzecia ręka znajdująca się pod stopami Chrystusa to obraz cudownej, bosko-ludzkiej natury Jezusa, w przeciwieństwie do czysto ludzkiej natury, którą wyobraża normalny, anatomiczny układ ręki po drugiej stronie sylwetki Matki Bożej.

Jakkolwiek by nie było – warto pomodlić się przed ikoną Trojeruczicy, dziękując Bogurodzicy za dar rodzicielstwa Syna Bożego i nieustanną pomoc dla całego świata.